PAYAS TARİHİ

PAYAS'IN KRONOLOJİK TARİHİ (MÖ 1555 MS 2015)

  

 

 





 

 

PAYAS HARABELERİ (RUINS OF PAYAS)

Tarihi harita koleksiyoncusu David Rumsey'in sitesinde 1844 yılında John Arrowsmith tarafından çizilen bir haritada Payas harabeleri "Baiae" olarak adlandırılıyor yani yöre halkının "Yıkık" olarak adlandırması gibi. Haritada Kale ve İskeleden bahsediliyor. Payas'ın ilk yerleşim yeri olarak Kale Mezarlığı tarafları olduğu çizilmiş. İlk yerleşim yerinde deniz tarafında eski bir burundan bahsediliyor. Çukurovadan Amik ovasına geçişlerin kışın Belen geçidinden, yazın Payas'tan "Summer Pass" olduğu çizilmiş. Ayrıca Kale Mezarlığının üst kısımlarında "Kuretas" denen bir yerleşim yeri var. Küre taş olabilir, Kure tas olabilir.

800x600 Bağlantıyı yeni pencerede aç

1024x768 Bağlantıyı yeni pencerede aç

1042x857 Bağlantıyı yeni pencerede aç

Aşağıdaki resim 1836 veya 1838'de John Carne tarafından çizilmiştir. Resmin altında "Payas ovası veya Issus" olarak not düşülmüş.  Resim Karayılan beldesi sırtlarından Payas'a doğru resmedilmiş. Uzakta Cin kale, Payas kalesi ve Sokullu Mehmet Paşa Küliyesi gözükmektedir.

 

HİTİT DEVLETİ (MÖ 1555 – MÖ 1501)

      54 yıl Hitit Devleti egemenliğinde kalmıştır.

 

MİTTANİ DEVLETİ (MÖ 1500 – MÖ 1344)

156 yıl Mittani Devleti egemenliğinde kalmıştır.

 

FETRET DEVRİ (MÖ 1343 – MÖ 715)

Bu dönemde Geç Hitit Şehir Devletleri vs egemenliğinde kalmıştır.

 

ASUR DEVLETİ (MÖ 714 – MÖ 609)

105 yıl Asur Devleti egemenliğinde kalmıştır.

 

BABİL DEVLETİ (MÖ 608 – MÖ 539)

69 yıl Babil Devleti egemenliğinde kalmıştır.

 

PERS İMPARATORLUĞU (MÖ 538 – MÖ 333)

205 yıl Pers İmparatorluğu egemenliğinde kalmıştır.

İSSOS SAVAŞI (MÖ 333)

· MÖ 333 İssos Savaşı Dünya Şavaş tarihinin en önemli savaşlarından biridir.
 

· MÖ 333 yılında Payas Çayı kenarında Pers İmparatorluğu ordusu ile Büyük İskender İmparatorluğu orduları karşılaşırlar.

· Tarihçi Nicholas Geoffrey Lempriere Hammond’a (1907– 2001) göre İssos Savaşı Payas’ta olmuştur.
Zira Büyük İskenderin tarihçisi Callisthenes savaşın olduğu yerdeki deniz ile Amanos Dağı etekleri arasındaki mesafenin 14 Stadus uzunlukta olduğunu söylemektedir.
1 Stadus = 185 metre’dir. 14 Stadus = 2590 metre’dir.

· İskenderin tarihçisi Callisthenes’e göre İssos Savaşı dar bir yerde yapılmıştır.

Bazı tarihçiler savaşın Dörtyol Deliçay’da yapıldığını söylüyorlar halbuki burada deniz ile dağ arası mesafe 7 km’dir.

· Payas Çayı güzergahında deniz ile dağ arasımesafe 4 km’dir.

· Kuru Dere güzergahında deniz ile dağ arasımesafe 3,5 km’dir.

· Callisthenes’in tarifine Payas Çayı ve Kuru Dere uymaktadır. Şahsi görüşüm Payas Çayı’dır. 

İSSOS SAVAŞI ÖNCESİNDE PAYAS (BAİAE)

 

İSSOS SAVAŞ DÜZENİ

İSSOS SAVAŞI (SAVAŞ MANEVRALARI)

İSSOS SAVAŞI (KIZILYAZIDA MUHAREBE)

İSSOS SAVAŞI SONRASI MEZARLIKLAR (Müslüman mezarları Türklerin Payas'a yerleşmesinden sonra oluşmuştur. Toplu mezarın mahiyeti bilinmemektedir.)

 

· Payas Çayının güneyine Makedon Ordusu, kuzeyine Pers Ordusu konuşlanır.

· Makedon süvarileri her iki kanatta, piyadeler merkezdedir. Pers Kralı Darius hem M.Ö. 334 Granikos Savaşında, hem de M.Ö. 331 Gaugamela Savaşında merkezde ve kanatlarda süvarileri ön cephede kullanmıştı. Peki neden İssos savaşında merkezde süvarileri kullanmadı. Bunun sebebi şudur:

Payas Çayının orta kısmında (denizden dağa doğru 1. km – 3. km arası) (Makedon merkez piyadelerinin konuşlandığı yer) çay yatağının her iki yakasında 5-15 m derinlikte falezler mevcuttur. Zira merkezden süvari saldırısı dik falezler nedeniyle mümkün değildir. Halbuki Granikos nehri (Kocabaş Çayı) Payas Çayı gibi derin falezlere sahip olmadığı sebebiyle Darius bu savaşta merkezde süvarileri kullanmıştır. Deli Çay’da falez yoktur. Şahsi görüşüm savaş Dörtyol Deli Çay’da olsaydı Darius merkeze süvarileri konuşlandırabilirdi.

· Savaş düzeni tam Payas Çayına uymaktadır.

· Pers süvarileri deniz tarafında, piyadeler ise süvarilerin dağ tarafına konuşlanırlar.

· Büyük İskender piyadeleri merkeze almakla isabetli karar vermiştir.

 

 

· Savaş, Makedon ordusunun sağ kanattan süvari saldırısı; Pers ordusunun sağ kanattan süvari saldırısıyla başlar.

· Makedon ordusunun sağ kanat saldırısıyla Pers piyadeleri dağılmaya başlar.

· Pers ordusunun sağ kanat saldırısıyla Makedon süvarileri taktik geri çekilme yapar.

 

 

· Makedon ordusunun piyade destekli süvari sağ kanat saldırısıyla Pers piyadeleri ve geri plandaki yedek kuvvetleri tamamen bozguna uğrarlar.

· Kızıl yazı (Kızıl ova) denen yerde çok kanlı mücadele olur . Çok kan döküldüğü için yörede buraya “Kızıl Yazı” denmiştir. (Şahsi fikrim)

 

· Savaş Büyük İskenderi’in zaferiyle sonuçlanır. Darius ailesini orada bırakarak kaçar.

· Kızıl Yazının ortasında yöre halkının “Kör Mezarlık” dediği çok eski bir mezarlık vardır. “Kör” eskimiş, yok olmaya başlamış anlamında kullanılabilir diye düşünüyorum. Burada bir takım eski kalıntılar vardı şimdi kayboldu. Kör mezarlığın bulunduğu yerde kare bir taşta “O I O” şeklinde bir işaretten bahsedilmektedir.

· Yaklaşık 40 yıl (1970'ler) önce Maden caddesi altı ile Topraktepe caddesi üst kısmında yapılan bir define kazısında 100-200 kişilik bir toplu mezardan bahsedilmektedir, bunun İssos Savaşıyla ilgisi bilinmiyor araştırılması gerekir.

 

BÜYÜK İSKENDER İMPARATORLUĞU (MÖ 332 – MÖ 299)

33 yıl Büyük İskender İmparatorluğu egemenliğinde kalmıştır.

      Persleri yenen Büyük İskender şimdiki Payas Kalesinin yerinde bir kale yaptırmıştır.

 

SELEVKOS İMPARATORLUĞU (MÖ 300 – MÖ 84)

116 yıl Selevkos İmparatorluğu (Perslerin devamı) egemenliğinde kalmıştır.

 

ERMENİ DEVLETİ (MÖ 83 – MÖ 72)

11 yıl Ermeni Devleti egemenliğinde kalmıştır.

 

ROMA İMPARATORLUĞU (MÖ 71 – MS 395)

466 yıl Roma İmparatorluğu egemenliğinde kalmıştır.

 

DOĞU ROMA İMPARATORLUĞU (MS 396 – MS 602)

206 yıl Doğu Roma İmparatorluğu egemenliğinde kalmıştır.

 

SASANİ İMPARATORLUĞU (MS 603 – MS 627)

24 yıl Sasani İmparatorluğu egemenliğinde kalmıştır.

 

DOĞU ROMA İMPARATORLUĞU (MS 628 – MS 693)

65 yıl Doğu Roma İmparatorluğu egemenliğinde kalmıştır.

     

EMEVİ DEVLETİ (MS 694 – MS 750)

56 yıl Emevi Devleti egemenliğinde kalmıştır.

      Payas’ta ilk Müslüman Devlet egemenliği başlıyor.

ABBASİ DEVLETİ (MS 751 – MS 944)

183 yıl Abbasi Devleti egemenliğinde kalmıştır.

      Payas’ta ikinci Müslüman Devlet egemenliği.

 

HALEP DEVLETİ (MS 945 – MS 969)

24 yıl Halep Devleti egemenliğinde kalmıştır.

 

DOĞU ROMA İMPARATORLUĞU (MS 970 – MS 1073)

103 yıl Doğu Roma İmparatorluğu egemenliğinde kalmıştır.

Payas, MÖ 61 ile MS 1073 yılları arasında toplam olarak 840 yıl 4 kez Roma İmparatorlukları egemenliğinde kalmıştır. Bu döneme ait hiçbir tarihi eserin olmaması dikkat çekicidir.

 

BÜYÜK SELÇUKLU İMPARATORLUĞU (MS 1074 – MS 1098)

24 yıl Büyük Selçuklu İmparatorluğu egemenliğinde kalmıştır.

Payas’ta ilk Türk Devleti egemenliği. Türklerin Payas’a yerleşip yerleşmediği belli değildir.

 

ANTAKYA DEVLETİ (MS 1099 – MS 1187)

88 yıl Antakya Devleti egemenliğinde kalmıştır. Haçlıların kurduğu bir devlettir.

 

EYYUBİLER DEVLETİ (MS 1188 – MS 1250)

62 yıl Eyyubi Devleti egemenliğinde kalmıştır.

 

MEMLUKLAR DEVLETİ (MS 1251 – MS 1515)

264 yıl Memluklar Devleti egemenliğinde kalmıştır.

· RAMAZANOĞULLARI BEYLİĞİ YÖNETİMİ (MS1352 – MS 1418)

Payas’a yerleşen ilk Türkmen aşireti Özeroğullarıdır. Özeroğulları 1352 yılında Halep’ten gelerek Payas ve yöresine yerleşirler. Ramazanoğulları ise Adana yöresine yerleşirler. Özeroğulları, Ramazanoğullarını bey olarak kabul eder.

· ÖZEROĞULLARI BEYLİĞİ YÖNETİMİ (MS1419 – MS 1515)

Özeroğulları bu dönemde Memluk Devleti yönetimini kabul etmiştir.

 

OSMANLI İMPARATORLUĞU (MS 1516 - MS 1917)

· 1516 yılında Payas ve yöresi Yavuz Sultan Selim tarafından Mısır’ın fethi esnasında Osmanlı topraklarına katılır.

· 1567 yılında Payas Kalesinin inşaatına başlanır. Payas Kalesi eski bir kalenin temelleri üzerine inşa edilmiştir. Burada Büyük İskender tarafından yaptırılmış eski bir kale olduğu rivayet edilmektedir.

· 1598 yılında Kervansaray yapıldı.

· 1760-1856 yılları arasında Payas’ta Küçükalioğulları yönetimi hüküm sürmüştür. Küçükalioğuları zaman zaman Osmanlı Devletine bağlılıklarını göstermiş, zaman zaman münferit hareket etmişlerdir.

Ø 1760-1778 Küçükali (Üzeyir Sancak Beyi) Üzeyir sancağı merkezi Payas’tır.

Ø 1778-1804 Halil Paşa (Üzeyir Sancak Beyi)

Ø 1804-1818 Dede Bey (Üzeyir Sancak Beyi)

Ø 1827-1856 Mustuk Paşa (Üzeyir Sancak Beyi)

· 1865 yılında Osmanlı Devleti, Çukurova ve Gavur Dağları yöresinde yüzyıllardır süren isyan ve anarşiden sonra “Düzen Kurmak” ve Türkmenleri “Çağdaş Uygarlık düzeyine” eriştirmek, otorite kurmak amacıyla Derviş Paşa komutasında bölgeye 15.000 kişilik bir Reform Ordusu (Fırka-i Islahiye” gönderir. Reform Ordusu bölgedeki beylik düzenine son verir. (Payas Tarihi, Cezmi Yurtsever)

 

FARANSIZ İŞGALİ (MS 1918 - MS 1921)

 

TÜRKİYE CUMHURİYETİ (MS 1922 –

· Kurtuluş Savaşından sonra Lozan Anlaşmasına göre Payas Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde kalmıştır. Hudut hattı Payas Çayı kabul edilmiştir. 1939 yılına kadar Payas Adana vilayetine bağlı bir sınır şehri olmuştur.

· 1939 yılında Hatay’ın Anavatana katılması ile Payas Hatay iline bağlanmıştır.

· 1969 yılında Demir Çelik fabrikasının temeli atıldı.

· 2013 yılında Payas ilçe oldu.